Embedded YouTube Video
नेपालको राजनीतिक, आर्थिक र विकास अवस्था — २०२५ को विस्तृत विश्लेषण
नेपाल हाल जटिल राजनीतिक, आर्थिक र विकास चुनौतीहरूमाझ रहेको छ। २०२४ जुलाईदेखि प्रधानमन्त्री के.पी. शर्मा ओलीको नेतृत्वमा गठबन्धन सरकार सञ्चालन भइरहेको भए पनि, सडक आन्दोलन, भ्रष्टाचारका मुद्दा, र आर्थिक दबाबका कारण अस्थिरता कायम छ।
१. राजनीतिक अवस्था
नेपालमा अहिले २०२४ जुलाईदेखि गठन भएको गठबन्धन सरकार छ, जसको नेतृत्व प्रधानमन्त्री के.पी. शर्मा ओलीले गरेका छन्। यो गठबन्धन नेकपा–एमाले र नेपाली कांग्रेस बीचको सहकार्यमा बनेको हो, जसमा ओली र शेरबहादुर देउवा २०२७ सम्म पालैपालो प्रधानमन्त्री बन्ने सहमति छ।
तर, यो राजनीतिक व्यवस्थालाई राजतन्त्र समर्थक आन्दोलन, सरकारप्रतिको असन्तोष, र बारम्बार हुने सत्ता परिवर्तनले चुनौती दिइरहेको छ। २०२५ मार्चमा तिनकुनेमा भएको राजावादी प्रदर्शन हिंसात्मक बन्दै दुई जनाको मृत्यु र सयभन्दा बढी घाइते भए। २०१७–२०२२ को सर्वेक्षणअनुसार, मात्र ४१.७% जनताले देशको दिशा सकारात्मक छ भनेका छन्, जुन भ्रष्टाचार, बेरोजगारी र महँगोाईका कारण घट्दो विश्वासको संकेत हो।
हालैको जुलाई २०२५ मा पारित भएको मन्त्रीहरूको पारिश्रमिक सम्बन्धी विधेयक, शिक्षा मन्त्रीको राजीनामा, र नेपाल विद्युत प्राधिकरणका प्रमुखको पदच्युति जस्ता घटनाले सरकारभित्रको अस्थिरता झल्काउँछन्। सामाजिक सञ्जालमा ९८% भन्दा बढीले ओली–देउवा सरकारप्रति असन्तुष्टि जनाएको तथ्यले जनमतको दबाब देखाउँछ।
२. आर्थिक अवस्था
एशियाली विकास बैंक (ADB) र विश्व बैंकका अनुसार २०२५ मा नेपालको आर्थिक वृद्धि ४.५% देखि ४.९% हुने अनुमान छ। पर्यटन, पूर्वाधार निर्माण, र कृषि क्षेत्र यसको मुख्य चालक हुनेछन्। महँगोाई ५% वरिपरि रहने अपेक्षा छ, जुन कृषिजन्य उत्पादन सुधारले केही कम हुने देखिन्छ।
तर चुनौतीहरू पनि गम्भीर छन्:
-
अप्रदायक कर्जा (NPL) दर ४.९% पुगेको छ, जसले बैंकिङ प्रणालीको स्थायित्वमा प्रश्न खडा गरेको छ।
-
नेपाल फेब्रुअरी २०२५ मा फेरि FATF Grey List मा परेको छ, जसले अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय कारोबारमा असर पार्न सक्छ।
-
वैदेशिक रोजगार घट्दै जाँदा रेमिट्यान्स GDP को १२.४% मा सीमित भएको छ, गत वर्षको तुलनामा घट्दै।
-
प्राकृतिक विपत्ति, सुन तस्करी जस्ता भ्रष्टाचार काण्डहरूले पनि अर्थतन्त्रमा दबाब थपेका छन्।
हाल विदेशी मुद्रा सञ्चिति करिब १० महिनाको आयात धान्ने अवस्थामा छ, तर आगामी वर्षमा चालू खाता घाटा बढ्ने सम्भावना छ। यी सबैले देखाउँछ कि नेपालको अर्थतन्त्र लचिलो भए पनि संवेदनशील छ।
३. विकास प्रगति
२०२५ को मानव विकास सूचकांक (HDI) मा नेपाल १४५औँ स्थानमा पुगेको छ, जुन मध्यम श्रेणीमा पर्छ। यो पाकिस्तान भन्दा माथि भए पनि भूटान, भारत, र बंगलादेश भन्दा तल हो।
सरकारको विकास प्राथमिकतामा जलविद्युत निर्यात (२०३० सम्म आधा उत्पादन निर्यात गर्ने योजना), ग्रामीण कृषिमा लगानी, र समावेशी विकास छन्। एडीबीको २०२५–२०२९ रणनीतिले निजी क्षेत्र–केन्द्रित, रोजगारीमूलक, र हरित आर्थिक परिवर्तनमा जोड दिएको छ।
तर समस्याहरू स्पष्ट छन्:
-
श्रम उत्पादकता कम छ।
-
उत्पादन उद्योग घट्दो अवस्थामा छ।
-
पर्यटन पूर्वाधार अझै कमजोर छ।
-
१४% काम गर्ने उमेरका नेपाली विदेशमा छन्, जसले देशभित्रको श्रम शक्ति घटाएको छ।
२०२६ नोभेम्बरमा LDC (Least Developed Country) बाट बाहिरिन लागेकाले नेपाललाई २०३० सम्म मध्यम आय भएको राष्ट्र बन्नका लागि अझै धेरै संरचनात्मक सुधार आवश्यक छ।
निष्कर्ष
नेपालको वर्तमान अवस्था राजनीतिक अस्थिरता, आर्थिक संवेदनशीलता, र विकासको असमान प्रगतिले परिभाषित हुन्छ। यद्यपि पूर्वाधार र जलविद्युतजस्ता क्षेत्रमा सम्भावना देखिन्छ, भ्रष्टाचार नियन्त्रण, श्रम अवसर विस्तार, र स्थायी राजनीतिक सहमतिको अभावले दीर्घकालीन लक्ष्यमा चुनौती पुर्याउँछ।
youTube Link: https://youtu.be/QvZqYgwuj-k?si=70VViEZipZjJOuIG
